(ang. Instant Messenger – natychmiastowa komunikacja) – program pozwalający na bezpośrednie komunikowanie się przez Internet lub sieć lokalną za pomocą wiadomości tekstowych, głosowych lub przekazów multimedialnych. Aby dwóch Internautów mogło się ze sobą skomunikować, obydwaj muszą posiadać identyczne lub kompatybilne ze sobą komunikatory. Bezpośrednia komunikacja jest prowadzona w czasie rzeczywistym (w porównaniu do poczty elektronicznej). Komunikatory opierają się o określony protokół komunikacji.
Komunikatory powstały dzięki IRCowi, na którym oparta jest idea IM. Pierwszym komunikatorem w postaci, w jakiej znamy je dzisiaj, do tego pracujący pod systemami innymi niż UNIX/Linux, był ICQ, udostępniony w listopadzie 1996. Po jego premierze powstało wiele podobnych programów do komunikacji natychmiastowej, pracujących w różnych sieciach. Najnowsze komunikatory oferują oprócz wiadomości tekstowych czy głosowych, wideokonferencje czy rozmowy głosowe przez VoIP.
Na całość komunikacji instant messaging składa się protokół komunikacji (lub sieć) oraz program-klient do jego obsługi. Większość protokołów jest zamkniętych, stąd dany komunikator działa zazwyczaj w jednej sieci lub jednym protokole. Coraz częściej jednak komunikatory pozwalają na komunikację z „obcymi” protokołami dzięki wtyczkom (np. Tlen.pl pozwala na komunikację z siecią Gadu-Gadu) – w ten sposób zamieniają się w multikomunikatory. Popularne programy tego typu to Tlen, Konnekt, Miranda IM, AQQ.
Komunikaty między użytkownikami mogą być przesyłane poprzez serwer, bądź też bezpośrednio. To pierwsze rozwiązanie jest przydatne jeśli którykolwiek z użytkowników biorących udział w rozmowie znajduje się w sieci chronionej firewallem, przez co nie może przyjmować nadchodzących połączeń.
Inne podejście do kwestii serwerów prezentuje sieć Jabber. Nie ma w niej jednego centralnego serwera – każdy użytkownik może uruchomić swój własny serwer i pozwalać na rejestrację innych użytkowników, bądź też używać go tylko przez siebie.
Użytkownicy w sieciach IM posiadają jednoznaczne identyfikatory, które pozwalają na precyzyjne określenie odbiorcy komunikatów. Część sieci (np. ICQ, Gadu-Gadu) przydziela swoim użytkownikom identyfikatory liczbowe. Inne, np. Tlen, MSN czy Yahoo umożliwiają wybranie własnej nazwy. Szczególnym rozszerzeniem tego sposobu jest identyfikowanie użytkowników w sieci Jabber. Jako że nie ma w nim centralnego serwera, niezbędne jest określenie w identyfikatorze nazwy serwera na którym zarejestrowany jest użytkownik – adresy jabbera przypominają e-maile (np. uzytkownik@mojserwer.com).
Każdy z komunikatorów pozwala na podgląd statusu i ustawienie własnego statusu czyli określenie dostępności użytkownika („dostępny”, „zajęty”, „zaraz wracam”, „rozłączony”, „ukryty”, „skype me”) lub jakiejś wiadomości dla innych użytkowników (tzw. opis).
Przegląd komunikatorów:
- Gadu-Gadu – największy i najpopularniejszy w Polsce komunikator internetowy, umożliwiający rozmowy tekstowe, głosowe oraz wideokonferencje. W opinii wielu użytkowników jednak niestabilny i zbyt wolno aktualizowany w zakresie problemów z bezpieczeństwem.
- Tlen.pl – drugi co do popularności komunikator w Polsce, bazuje na protokole Jabbera. Pozwala na komunikacje z sieciami Jabbera (wtyczka .smok), ICQ, AQQ oraz Gadu-Gadu. Dzięki wtyczkom i całej masie skórek, stylów rozmowy, ikon, dźwięków można go dostosowywać do własnych potrzeb. Każdy użytkownik komunikatora Tlen.pl otrzymuje konto e-mail o pojemności 1 GB. Pozwala za darmo wysyłać SMS do sieci Era, Orange Polska, Plus GSM oraz Heyah.
- Stefan – komunikator stworzony przez portal Interia.pl, potrafi współpracować z sieciami Gadu-Gadu i Tlen.pl.
- AQQ lub Akuku – coraz popularniejszy polski multikomunikator.
- Konnekt – polski multikomunikator obsługujący m.in. GG, Tlen i Jabbera umożliwiający również prowadzenie rozmów głosowych. Dzięki wtyczkom, można go dowolnie modyfikować i dodawać nowe funkcje jak sprawdzanie poczty, dźwięki, wyskakujące okienka, informacje pogodowe i wiele innych dostępnych za darmo w sieci.
- Spik – oparty o jabbera następca wpkontaktu.
- Google Talk (Gtalk) – oparty na protokole Jabbera komunikator udostępniony przez Google. Komunikacja (głosowa i tekstowa) możliwa jest pomiędzy osobami posiadającymi konto w serwisie Gmail. Rozmowy z komunikatora trafiają jako archiwum do skrzynki pocztowej Gmail.
- MyTribe – multikomunikator wydany w styczniu 2010 roku przez Onet.pl, który oprócz obsługiwania własnej sieci Mytribe, obsługuje również protokoły Gadu-Gadu, Google Talk, ICQ, Jabber, tlen.pl i Yahoo! Messenger oraz serwisy społecznościowe (tj. facebook.com, fotka.pl, goldenline.pl, grono.net, hi5.com, myspace.com, nasza-klasa.pl, Onet ludzie, orkut.com, Sympatia.pl, twitter.com, LinkedIn)
i blogi. Jest idealnym rozwiązaniem dla kogoś, kto używa wiele serwisów społecznościowych i komunikatorów i chce je mieć dostępne w jednym miejscu. Istnieje możliwość rozszerzania komunikatora o kolejne funkcje przez wtyczki (plug-iny). - NKTalk – komunikator wbudowany w portal społecznościowy nasza-klasa.pl, który umożliwia porozumiewanie się w trybie rzeczywistym z użytkownikami tego portalu.
- AIM – popularny szczególnie w USA, komunikator internetowy tworzony przez AOL (jednocześnie będącego właścicielem ICQ).
- ICQ – największy i najpopularniejszy komunikator internetowy.
- Kadu, GNU Gadu, EKG – alternatywne odpowiedniki Gadu-Gadu dla systemów uniksowych.
- Karaluch – komunikator korzystający z protokołu GG, mniej obciążający system, niestety nie posiada opcji tworzenia nowych kont
- Gaim – wieloplatformowy multikomunikator.
- Hapi – klient Jabbera stworzony na podstawie Pandiona oparty na protokole XMPP. (freeware).
- Miranda IM – komunikator, obsługujący większość z wymienionych powyżej protokołów (GG, ICQ, Jabber, MSN, AIM). Dzięki wtyczkom, można go dowolnie modyfikować i dodawać nowe funkcje jak sprawdzanie poczty, dźwięki, wyskakujące okienka, informacje pogodowe, kanały RSS i wiele innych dostępnych za darmo w sieci.
- MSN Messenger – komunikator tworzony przez MSN, dostawcę internetu należącego do Microsoft. MSN posiada również uproszczoną wersję – „Windows Messenger”, która to jest dołączona do Windowsa XP.
- Psi – wieloplatformowy multikomunikator.
- Skype – najpopularniejszy i największy na świecie komunikator głosowy oparty na technice peer-to-peer (P2P). Jako pierwszy komunikator pozwolił na wideo-konferencje 2 osób znajdujących się za firewallem. Popularyzowany przez portal Onet.pl
- Trele Morele – alternatywny polski komunikator, działający w systemie Windows. Obsługuje protokół GG.
- WebGG – alternatywny komunikator sieci GG dostępny przez WWW.
- WebTlen – alternatywny komunikator sieci Tlen.pl dostępny przez WWW.
- wpkontakt – Stworzony przez Wirtualną Polskę klient światowej sieci Jabber. Poprzez Jabberowy mechanizm transportów umożliwiał połączenie również z innymi sieciami (w tym Gadu-Gadu i ICQ) a ponad to oferował rozmowy telefoniczne po atrakcyjnych cenach. Obecnie nie rozwijany; został zastąpiony przez Spika.
- OnetKomunikator – komunikator internetowy autorstwa portalu Onet.pl. Obecnie wycofany z użycia na rzecz Skype.
- Yahoo! Messenger – komunikator tworzony przez Yahoo! – jeden z największych portali internetowych w USA.
- Adium – gustowny multikomunikator dla systemu Mac OS X. Obsługuje AOL IM, Jabbera, MSN Messengera, Yahoo! Messengera, .Maca, Bonjour, GG, ICQ, Lotus Sametime, Novell GroupWise, Yahoo! Japan i Zephyra.